‘Jij bent zelf de verandering’. Ja ja. Dat is helemaal waar, alleen ook niet zo eenvoudig als het klinkt. Soms lijkt het erop dat je geen enkele invloed hebt op een situatie waar je ontevreden over bent. Denk aan een voortslepend project, een manager die niet doet wat jij zou willen, je huwelijk, je omgang met een bepaalde collega. Hoe verander je dat? Hoe heb jij daar wél invloed op? In welke mate ben je zelf onderdeel van de situatie of het systeem waarin je beland bent? En in welke mate ben je vrij om die te veranderen?
Van de zomer was ik met mijn gezin met vakantie op Schiermonnikoog. Een eiland waar we ons hart aan hebben verpand. Ik was aan het wandelen met onze oudste zoon Tijn. Hij woont inmiddels niet meer thuis en is derdejaars student Informatica in Leiden. Ik sprak met hem over de theorie van de Oostenrijkse psycholoog Viktor Frankl en de ultieme vrijheid van de mens.
Victor Frankl
Frankl heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog vier concentratiekampen overleefd. Zijn vrouw, broer en ouders overleefden de verschrikkingen niet. Tijdens de oorlogsjaren werd hij vernederd en gemarteld. Toch bedacht hij zich het volgende: de Duitsers konden alles met hem doen, maar één ding konden ze niet van hem afnemen. De keuzevrijheid om te reageren hoe hij wilde.
Zijn eigen identiteit kon niemand hem afnemen. Hij visualiseerde hoe hij in de toekomst colleges zou geven over wat hij had geleerd van zijn tijd in gevangenschap en van de martelingen. Hij vergrootte zijn vrijheid met mentale en emotionele oefeningen.
Zijn theorie was dat een mens niet slechts een marionet is van biologische of erfelijke krachten en een product van zijn milieu, maar dat de mens altijd vrij is om zelf positie te kiezen. Tussen stimulus – wat je overkomt – en respons – hoe je daarop reageert – zit altijd een stukje ruimte, is de overtuiging van Frankl. Precies in die ruimte vinden we de menselijke vrijheid.
Vrijheid volgens Tijn
Mijn zoon Tijn herkende zich in Frankls betoog over vrijheid. Op de lagere school zat hij in een pittige klas, terwijl hij zelf van nature zacht en lief voor zijn omgeving is. Op school werd hij met pestgedrag geconfronteerd. Destijds hebben we een kindercoach gezocht, Karin, die hem hielp om hiermee om te gaan. Tijdens onze wandeling greep hij terug op een van de sessies die hij met Karin had. Samen bespraken ze een situatie waarover hij zich onprettig had gevoeld. Een klasgenoot had tegen hem gezegd dat hij lelijke schoenen aan had. Tijn sloeg dicht. Voelde zich gekleineerd, onzeker en afgewezen. En zei niets terug.
Karin vroeg Tijn na te denken hoe hij anders had kunnen reageren. Tijn bedacht zich dat hij had kunnen zeggen dat zijn klasgenoot ook lelijke schoenen aan had, alleen daar voelde hij zich nog steeds niet prettiger bij. Want hij vond de schoenen van zijn klasgenoot helemaal niet lelijk. Als hij op die manier had gereageerd, zou hij zijn meegegaan in het gedrag van zijn klasgenoot en dat paste hem niet.
“Oké”, zei Karin. “Zou je nog anders kunnen reageren?” Tijn vertelde Karin dat hij niet begreep waarom iemand zo nodig moest zeggen dat hij zijn schoenen lelijk vond. “Wat zou er gebeuren als je dat zou zeggen tegen je klasgenoot?” Tijn bedacht zich dat zijn klasgenoot waarschijnlijk niet zou weten hoe die zou moeten reageren. Tegelijkertijd voelde hij een enorme vrijheid. Hij kon bij wijze vanuit nieuwsgierigheid onderzoeken wat de ander bewoog om te doen zoals hij deed. Hij kon kiezen hoe hij reageerde in plaats van zich te laten raken.
En door zich niet te laten raken, merkte hij meteen dat dat ook zijn effect zou hebben op de ander. Dus door iets bij zichzelf te veranderen en bewust te kiezen voor een andere houding, gedachten en respons vergrootte hij zijn invloed en voelde hij een enorme vrijheid. Precies zoals Victor Frankl had omschreven. “Ik heb dat de rest van mijn leven meegenomen pap”, vertelde hij. “Ik laat me niet meer zo snel raken, ben me bewuster van mijn gevoelens, neem hiervoor mijn verantwoordelijkheid en ik probeer niet meer na te denken voor een ander. Ook niet tijdens mijn ontgroening. Toen iemand zei: “Je bent wat stiller en rustiger dan de rest”, antwoordde ik: “en vind je dat eigenlijk vervelend?” Superwaardevol.
Zelf ook vrijheid ervaren
Tijn was 10 jaar jong toen hij voor het eerst die vrijheid ervaarde. En als hij zichzelf op die leeftijd bewust kon veranderen en zijn invloed vergroten, dan kan jij dat ook. Wil je ook die vrijheid ervaren? Op zoek naar meer impact, performance en werkplezier? Of wil je gewoon een keertje sparren? Meer weten wat Personal Agility voor jou kan betekenen? Neem dan direct hier contact met ons op.
